De Waddeneilanden kampen met een driekoppig monsterprobleem: het steeds intensievere baggeren voor veerverbindingen is niet volhoudbaar, de fossiele veerboten zijn niet meer van deze tijd en de leefbaarheid van de eilanden staat onder druk.
Hoe kan het echt anders? In opdracht van het Programma Rijke Waddenzee hebben daarom samen met Green Bridges, Urgenda en WeLoveEarth een transitieschets ontwikkeld.
Problemen stapelen zich op
Dat we ook in de toekomst naar de Waddeneilanden gaan op de manier zoals we dat nu doen is niet langer vanzelfsprekend. Op meerdere fronten neemt de druk toe. Zo moet Rijkswaterstaat door aanhoudende verzanding steeds vaker en meer baggeren om vaargeulen open te houden, met grote financiële en ecologische kosten tot gevolg.
Naast dit baggerbezwaar speelt ook mee dat ook de veerboten nog altijd varen op fossiele brandstoffen. Dit is steeds moeilijker te verenigen met verschillende (inter)nationale beleidsdoelen op gebied van uitstoot (SO2, CO2, NOx), de UNESCO-werelderfgoedstatus, de Wadden als stiltegebied en de kwetsbaarheid die de Waddeneilanden kennen ten gevolge van klimaatverandering.
Ten slotte is er sprake van een toenemende druk op de leefbaarheid van de Waddeneilanden. De boot bepaalt hierin het ritme: de steeds betere bereikbaarheid van de Wadden (vroeger voeren er minder en langzamere boten) leidt tot meer toeristen. Toerisme blijft gestaag groeien, en de angst dat de Waddeneilanden eindigen in een openluchtmuseum is reëel.
Klik hier voor een video over deze problematiek
Op zoek naar transitie
De waddeneilanden moeten goed bereikbaar blijven. Het zijn immers Nederlandse gemeenten waar mensen wonen en werken. De vraag is tot in hoeverre dit kan binnen het huidige systeem, of dat we aan de vooravond van een transitie staan. In opdracht van het Programma Rijke Waddenzee hebben wij in samenwerking met Green Bridges, Urgenda en WeLoveEarth een transitieschets ontwikkeld om dit gesprek uit te dagen en aan te jagen. Hoe zou een toekomstbestendig mobiliteitssysteem voor het Waddengebied eruit kunnen zien?
Vervolgens zijn we gaan kijken wat de staat van transitie momenteel is. Waar zijn we vooral bezig het huidige systeem te optimaliseren – net iets beter te maken – en waar zien we de kiemen van verandering voor een nieuwe werkelijkheid?
Experimenten genoeg, maar de transitie blijft uit
Onze analyse toonde een beeld waarbij er vooral veel wordt geëxperimenteerd. Op verschillende plekken zien we enthousiaste ondernemers, en ondernemende ambtenaren. Toch moeten we vaststellen dat het vooralsnog lastig is om voorbij lokaal enthousiasme te komen. Echte doorbraken ontbreken.
Wil de transitie echt op gang komen dan moet de komende twee jaar meer aandacht gaan naar de ondersteuning voor al deze experimenten, door ze zichtbaar en toegankelijk te maken en de verschillende initiatieven met elkaar te verbinden. Zo kunnen ze van elkaar leren en kunnen institutionele barrières worden weggenomen (versnellingsfase).
Maar hiervoor is meer urgentie nodig. En dit is een probleem. Want voor het brede publiek is het veelkoppig probleem nog niet dusdanig zichtbaar of urgent dat de noodzaak tot een échte transitie gevoeld wordt. Er gaat nog veel aandacht naar optimalisatie: kleine verbeteringen die de grootste knelpunten weghalen, zonder dat onderliggende oorzaken worden aangepakt en een systeemverandering mogelijk wordt.
